Apel Jasnogórski – wieczorna modlitwa kierowana do Matki Bożej w intencji Ojczyzny i Kościoła, przeżywana indywidualnie lub we wspólnocie, nieznanego autorstwa. Odprawiany jest w niektórych sanktuariach maryjnych i innych świątyniach, w niektóre uroczystości i święta maryjne, zwłaszcza na zakończenie nabożeństw wieczornych. Apel Jasnogórski sprawowany jest szczególnie uroczyście - jako odrębne nabożeństwo maryjne - na Jasnej Górze codziennie o godzinie 21:00 od 8 grudnia 1953.
Historia modlitwy
Historia Apelu Jasnogórskiego bierze swój początek od wspólnot Sodalicji Mariańskich, której członkowie odczuwali potrzebę systematycznej modlitwy za przyczyną swojej patronki Matki Bożej. Warto dodać, że bp przemyski Józef Sebastian Pelczar zarządził 21 maja 1910 na godz. 21:00, aby w całej diecezji biły przez kwadrans dzwony na znak duchowego trwania z Matką Bożą w przededniu rekoronacji Obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej. Następnie 4 listopada 1918 żołnierze 22 Pułku Piechoty, po dowództwem podporucznika Artura Wiśniewskiego, którzy wyzwolili Jasną Górę spod austriackiego zaborcy stanęli o 21:15 przed Cudownym Obrazem, aby w modlitwie podziękować za odzyskanie niepodległości.W czasie II wojny światowej idea systematycznej modlitwy szerzyła się w Warszawie za przyczyną pallotyna ks. Leona Cieślaka, który w tajnych grupach młodzieży akademickiej oraz wśród członków Sodalicji Mariańskiej polecał modlitwę o godz. 21:00 do Matki Bożej Częstochowskiej – Królowej Polski. Podobne praktyki polecał również jezuita ks. Aleksander Kisiel na warszawskim Mokotowie w tzw. „Raporcie rycerskim”, przypominającym dzisiejszą formułę Apelu Jasnogórskiego. Do szerzenia tej praktyki zachęcano poprzez druk i rozprowadzanie obrazków z wizerunkiem Matki Bożej Częstochowskiej (około milion sztuk), gdzie na odwrocie można było odczytać wezwanie: „Apel jasnogórski o 9 wieczór. Matko Najświętsza, jestem przy Tobie, pamiętam, czuwam”. Z upływem czasu ks. Kisiel zmienił nazwę „Raportu rycerskiego” na „Apel Jasnogórski”. Systematyczna modlitwa trwania przy Matce Bożej szerzyła się również w środowiskach więźniów obozów koncentracyjnych. Ks. Stefan Wincenty Frelichowski, późniejszy błogosławiony, więzień obozu w Dachau w 1942 utworzył grupę modlitewną, która o 21:00 stawała do modlitewnego czuwania w duchowej więzi z Matką Bożą.
Miejscem jednak szczególnego trwania w trudnym czasie wojennej gehenny była Jasna Góra. Tutaj o. Polikarp Sawicki, pauliński zakonnik, kapelan Armii Krajowej gromadził młodzież akademicką na wieczornej modlitwie do Matki Bożej, nawiązując do przedwojennych ślubowań z 1936. Warto dodać, że dwukrotnie w tych spotkaniach (1942 i 1943) brał udział student Karol Wojtyła, wpisując się do księgi pamiątkowej. Były to spotkania tajne, będące kontynuacją pielgrzymek studentów, którzy corocznie ponawiali złożone wcześniej ślubowania.
Po zakończeniu II wojny światowej i oddaniu Polski 8 września 1946 – Niepokalanemu Sercu Maryi przez prymasa Polski kard. Augusta Hlonda, idea stałej, systematycznej codziennej krótkiej modlitwy wieczornej do Matki Bożej miała swoich zwolenników i propagatorów. Wspomniany wcześniej ks. Leon Cieślak wydał specjalną książeczkę Ofiarowanie Polski Niepokalanemu Sercu Maryi, w której zachęcał do tej modlitwy, słowami:
 |
Próby podjęcia na stałe tej praktyki znalazły swą kulminację, po aresztowaniu - w trudnych czasach stalinowskich - Prymasa Polski kard. Stefana Wyszyńskiego 25 września 1953, kiedy to jasnogórscy paulini wraz z pielgrzymami podjęli specjalne modlitwy o jego uwolnienie. Kilka miesięcy później, kiedy prymas był dalej uwięziony, 8 grudnia 1953 o godz. 21:00, pięć osób, w tym trzech paulinów: przeor o. Jerzy Tomziński, kustosz Sanktuarium o. Teofil Krauze i o. Aleksander Rumiński oraz Maria Okońska z towarzyszką z Instytutu Prymasowskiego zwanego wówczas Ósemką (od nazwy ośmiu błogosławieństw) zgromadziło się w pustej i zamkniętej Kaplicy Matki Bożej Częstochowskiej na pierwszym historycznym Apelu Jasnogórskim przed zasłoniętym Obrazem Matki Bożej. Decyzja stanięcia do Apelu Jasnogórskiego była odpowiedzią na ogłoszony przez papieża Piusa XII 8 września 1953 - Rok Maryjny oraz podjęciem zachęty, jaką wyraził podczas uroczystych wieczornych nieszporów w pamiętnym dniu pierwszego Apelu Jasnogórskiego o. Jerzy Tomziński. Nieszporom tym przewodniczył biskup częstochowski Zdzisław Goliński, w otoczeniu kapituły katedralnej, paulinów oraz licznie zgromadzonych mieszkańców Częstochowy.
Po uwolnieniu 28 października 1956 kard. Stefana Wyszyńskiego, Apel wzbogacił się o specjalne modlitewne rozważania i intencje. Odtąd Prymas błogosławił Polsce oraz rozsianej po świecie Polonii, popularyzując modlitwę Apelu Jasnogórskiego, który nie tylko na Jasnej Górze, ilekroć był obecny, ale nawet w swojej prywatnej kaplicy, gromadził domowników na tą wieczorną modlitwę i prowadził rozważania. Wiele z nich zostało nagranych na taśmę magnetofonową i stanowi bogaty zbiór modlitw w intencji spraw Kościoła i Ojczyzny. Do upowszechnienia praktyki Apelu Jasnogórskiego przyczyniła się od 1957 peregrynacja kopii Obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej tzw. Obrazu Nawiedzenia do wszystkich parafii.
Jak wynika z zapisów kronikarskich, Apel wszedł na stałe do programu nabożeństw maryjnych na Jasnej Górze (zwłaszcza w uroczystości odpustowe) od 1960. Z okazji rozpoczęcia tzw. „Czuwań soborowych” w 1962 ówczesny przeor o. Anzelm Radwański OSPPE podjął decyzję, aby tę praktykę pogłębić. Postanowiono więc odsłaniać Cudowny Obraz i nadać temu nabożeństwu bogatszą oprawę. Wzorując się na przykładzie kard. Stefana Wyszyńskiego i jego sposobie prowadzenia Apelu, przeor o. Józef Stanisław Płatek OSPPE wprowadził od 1975 krótkie rozważania modlitewne – spontaniczną modlitwę do Matki Bożej, nawiązując do aktualnych problemów Ojczyzny. Od 1978, gdy paulini na stałe przejęli opiekę nad Obrazem Nawiedzenia, utrwalił się zwyczaj, że opiekun Obrazu przeprowadza Apel prawie w każdej parafii nawiedzającej Obraz.
Apelem, odpowiednio rozbudowanym, przeor o. Konstancjusz Kunz OSPPE od 1 stycznia 1982 zainicjował uroczystości jubileuszowe w okresie stanu wojennego, przywołując najwybitniejszych czcicieli Matki Bożej Jasnogórskiej z okresu minionych 600 lat istnienia jej Sanktuarium. W tym czasie od 13 stycznia 1982 do 6 lipca 1983 podczas środowych audiencji ogólnych papież Jan Paweł II kierował do Matki Bożej Jasnogórskiej specjalną modlitwę za Ojczyznę, która była powtarzana w tym dniu w czasie wieczornego Apelu. Zgodnie z życzeniem generała o. Jana Nalaskowskiego OSPPE, prowadzenie i rozważania apelowe podjęli początkowo młodzi paulini, włączając w tą modlitwę młodzieżowe zespoły wokalno-instrumentalne. Z biegiem czasu liczba prowadzących rozszerzała się, aż wreszcie włączeni zostali inni, w tym i starsi zakonnicy. Teksty swych modlitw apelowych opublikowali m.in.: o. Jan Pach OSPPE w książce zatytułowanej: W wieczornej godzinie łaski (rozważania z lat 1990-1998) i o. Zachariasz Szczepan Jabłoński OSPPE (rozważania z lat 1997-1999) w książce: W godzinie apelu.
Do upowszechnienia jasnogórskiego apelu przyczyniła się najbardziej jego transmisja radiowa, a następnie telewizyjna:
- od 14 sierpnia 1991 jako pierwsze transmisję z jasnogórskiej Kaplicy rozpoczęło Radio Fiat;
- od 25 marca 1995 Radio Jasna Góra;
- od 2 lutego 1996 Radio Maryja;
- od 12 maja 2003 modlitwę transmituje Telewizja Trwam.
Maryjne nabożeństwo trwa od 10 do 30 minut i składa się z następujących części:
- Pradawna pieśń Bogurodzica;
- Trzykrotnie śpiewany hejnał: Maryjo, Królowo Polski, jestem przy Tobie, pamiętam, czuwam!;
- Maryjne rozważanie duszpasterskie;
- Podanie intencji, a następnie dziesiątka różańca;
- Modlitwy dodatkowe w różnych szczególnych intencjach;
- Antyfona Pod Twoją Obronę;
- Błogosławieństwo, którego udziela prowadzący rozważanie, albo któryś z dostojników kościelnych;
- Pieśń do Matki Bożej.
- 4 czerwca 1979, kiedy powiedział m.in.:
Pozwólcie jednak, że w sposób szczególny to moje dzisiejsze rozważanie złączone z Apelem Jasnogórskim poświęcę wielkiej, ludzkiej społeczności chorych – chorych i cierpiących w całej naszej Ojczyźnie. Nie może w czasie tej mojej pielgrzymki po Polsce zabraknąć słowa o chorych, którzy zawsze naprawdę są mi bliscy i drodzy. Zawsze i wszędzie.
- 5 czerwca 1979, kiedy stwierdził m.in.:
Być chrześcijaninem – to znaczy czuwać. Tak jak czuwa żołnierz na straży, albo jak czuwa matka przy dziecku, albo jak czuwa lekarz przy chorym. Czuwać – to znaczy strzec wielkiego dobra.
- 18 czerwca 1983 zwracając się do młodzieży powiedział m.in.:
Co to znaczy: „czuwam”? To znaczy, że staram się być człowiekiem sumienia. Że tego sumienia nie zagłuszam i nie zniekształcam. Nazywam po imieniu dobro i zło, a nie zamazuję. Wypracowuję w sobie dobro, a ze zła staram się poprawiać, przezwyciężając je w sobie. To taka bardzo podstawowa sprawa, której nigdy nie można pomniejszać, zepchnąć na dalszy plan. Nie. Nie! Ona jest wszędzie i zawsze pierwszoplanowa. Jest zaś tym ważniejsza, im więcej okoliczności zdaje się sprzyjać temu, abyśmy tolerowali zło, abyśmy się łatwo z niego rozgrzeszali. Zwłaszcza, jeżeli tak postępują inni. (...) Czuwam – to znaczy dalej: dostrzegam drugiego. Nie zamykam się w sobie, w ciasnym podwórku własnych interesów czy też nawet własnych osądów. Czuwam – to znaczy: miłość bliźniego – to znaczy: podstawowa międzyludzka solidarność.
- 12 czerwca 1987;
- 14 sierpnia 1991 podczas VI Światowych Dni Młodzieży.
