Mały słownik pojęć liturgicznych

W liturgii Kościoła istnieje wiele niezrozumiałych zwrotów i pojęć odnoszących się do kultu Bożego. Wiele z nich kryje bogactwo treści, które niesie orędzie zbawienia. Warto zatem sięgnąć, choćby z samej ciekawości do znaczenia niektórych z nich. Wzrastajmy w wierze poprzez świadome uczestnictwo w liturgii kościoła.

ADMIRRABILE COMMERCIUM łac. cudowna wymiana jaka ma miejsce podczas celebracji liturgii Kościoła, dokonująca się w Jezusie Chrystusie, jedynym i najwyższym kapłanie. Także przez Niego Kościół jest uświęcany. Związana jest ściśle ze Wcieleniem. O tej wymianie mówi nam np. 1 ant. nieszporów uroczystości Bogarodzicy Maryi: O cudowna wymiano! Stwórca ludzkości przyjął ciało i duszę, narodził się z Dziewicy, a stając się człowiekiem, bez udziału ziemskiego ojca, obdarzył nas swoim Bóstwem albo w niektórych modlitwach nad darami: np. uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego Ty przez cudowną wymianę darów udziel nam łaski, abyśmy całe życie kierowali ku niebu

AKOLITAT (gr. akolouthos – osoba towarzysząca). Do SW II to czwarte ostatnie tzw. święcenie niższe dające klerykowi urząd kościelny (godność) noszenia na Mszy lichtarzy i podawania celebransowi darów ofiarnych. Obecnie to jedna z dwóch obok >lektoratu >posługa, do której kleryk, bądź wierny świecki mężczyzna zostaje wprowadzony obrzędem ustanowienia (institutio). Pomaga w przygotowaniu ołtarza, w pewnych momentach, gdy wymaga tego konieczność może rozdzielać Komunię Św. jako szafarz nadzwyczajny eucharystii. Może także wystawić i schować NS bez błogosławieństwa. Musi znać się na strukturze Mszy Świętej, wiedzieć w jaki sposób szykuje się ołtarz i co w danym momencie trzeba robić podczas jej celebracji.

AMBONA (gr. ambon – szczyt wzgórza, gr. anabainen – wchodzić po stopniach) mały, uwieńczony daszkiem i bogato zdobiony balkon umieszczony na jednym z filarów albo na ścianie świątyni. Przed soborem odczytywano z niej Ewangelię i głoszono kazanie. Obecnie liturgia słowa sprawowana jest przy >pulpicie obok ołtarza, zaś z ambony korzystają nieliczni wierni tradycji lokalnej kościoła.

ANABASIS nurt uwielbiający, wstępujący, laudatywny (gr. anabaino - wstępuję w górę), zwany anabatycznym. Jest to oddawanie chwały należnej Bogu. Jest on cechą każdej modlitwy. Wyraża się w aktach Kościoła w śpiewie, uwielbieniu, modlitwie eucharystycznej, Ofierze, jako szczytowego aktu kultu, postaw, gestów, świętych chwil milczenia. Ten nurt to nie tylko powinność człowieka jako stworzenia Bożego, ale dzieło samego Boga! św. Ireneusz (+202): Chwałą Boga jest człowiek żyjący

ANAMNEZA (gr. anamnesis – pamiątka, przypomnienie, czynić pamiątkę, wspominać, przypominać) wspomnienie i uobecnienie w modlitwie eucharystycznej wydarzeń zbawczych (śmierci i zmartwychwstania Chrystusa, wspomnieniem Ostatniej Wieczerzy i śmierci Chrystusa na krzyżu). Jest to odwołanie się do tej chwili w której Jezus umarł, do tej samej Ofiary krzyżowej mającej miejsce na przestrzeni wieków. Jest nią modlitwa mszalna następująca bezpośrednio po przeistoczeniu. Wspominając Boże zbawczą Mękę Twojego Syna, jak również Jego Zmartwychwstanie, składamy Ci wśród dziękczynnych modłów...

ARS CELEBRANDI łac. sztuka celebracji.

ASPERGES ME >Aspersja

ASPERSJA (łac. aspersio – pokropienie) pokropienie wiernych wodą święconą najczęściej podczas tzw. sumy. Jest to czynność liturgiczna przypominająca o chrzcie świętym i potrzebie ciągłego oczyszczenia duchowego. Śpiewa się wtedy Asperges me (Pokropisz mnie) a w Wielkanocy Vidi aquam (Ujrzałem wodę).

ASYSTA (łac. assisto – towarzyszę) klerycy bądź osoby upoważnione do służby liturgicznej, którzy towarzyszą celebransowi podczas odprawiania Mszy św. Asystę stanowią między innymi diakon, akolici, turyferarz, ceremoniarz, lektor.

BISKUP (gr. episkopos – nadzorca) pełni urząd nauczycielski, kapłański i pasterski. Powołuje go papież. Posiada najpełniejsze dary łaski sakramentu święceń jakie można otrzymać w Kościele. Zarządza diecezją będąc następcą apostołów.

CECHY ZGROMADZENIA LITURGICZNEGO

a) są to ludzie wierzący, którzy mają wspólną wiarę (nie koncepcję i ideologię opartą na uczuciach i emocjach), która jest darmowym darem łaski Bożej. To ludzie ochrzczeni w imię Trójcy Św. i mający możliwość uczestnictwa w zgromadzeniu, na liturgię bowiem wchodzą tylko wierzący. Kryterium wiary stanowi osobowa relacja z Bogiem. Nie pragnienie, lecz łaska przychodząca przez chrzest daje zdolność udziału w zgromadzeniu. Traci się ją jednak przez popełnienie grzechu śmiertelnego (zerwanie jedności z Bogiem i Kościołem). Wierzący ochrzczony mając możliwość wielbienia Boga w niedzielę i będąc do tego zobowiązani, nie przychodząc na zgromadzenie liturgiczne popełniają grzech śmiertelny.
b) lud święty złożony z grzeszników. Święty bo jest w Nim Jezus Chrystus, święty Bóg po trzykroć i posiada wszystkie potrzebne środki do zbawienia człowieka. Złożony z grzeszników, bo jest to Kościół walczący z grzechem.
c)wspólnota zjednoczona lecz zróżnicowana. Kościół katolicki (cat golor cosmolor – dla całego świata, catholicos – powszechny), jest dla wszystkich pragnących Boga, gdzie każdy jest dla siebie bratem lecz z różnym statutem społecznym. Nie mogą istnieć podziały w postaci tworzenia oddzielnych liturgii dla arystokracji oraz dla warstw niższych. Jedna liturgia dla wszystkich, z zachowaniem podziałów na słuszne klasy społeczne, będące także odzwierciedleniem zamysłu Boga, względem człowieka (każdy ma swoje miejsce). Podobnie Ewangelia - ona jest jedna dla wszystkich. Np. kard. Stefan Wyszyński używał zwrotu w kazaniach Umiłowane dzieci Boże... kierując te słowo także do komunistów.
d) zgromadzenie jest ciałem hierarchicznym i charyzmatycznym. (łac. hieros – święty + arche- porządek, władza=hierarchia, Boży porządek wyprowadzony od Boga) haris – łaska. Kościół ma wymiar charyzmatyczny, gdzie łaska udzielana jest przez hierarchię. Kościół z natury jest charyzmatyczny, wierni otrzymują różne dary charyzmatyczne np. łaskę rady albo męstwa. Charyzmat, który nie podda się hierarchii prowadzi do herezji !!! Między hierarchią, a charyzmatem będzie zawsze impuls, to jest w zamyśle Bożym by tak było.
e) zgromadzenie osób. Podczas liturgii nie istnieje inna jak tylko osobowa relacja z Bogiem. Osoby zgromadzone na liturgii umożliwiają wspólną celebrację tajemnic wiary. Liturgia nie może być jednak wiecem („im więcej ludzi tym lepiej” albo „im fajniej tym milej”). Na mszę idzie się na spotkanie z Bogiem. To nie może być zabawa czy impreza z didżejem na przedzie.
f) to rzeczywistość historyczna i eschatologiczna. Naszym celem jest Niebo, które osiągamy przez łaskę i zasługi. Zgromadzenie daje przedsmak nieba. To zgromadzenie, które jest zwane Kościołem nie tylko pielgrzymującym do Nieba ale także walczącym o to, by tam się dostać.

CHARAKTER DEPREKATYWNY wyrażający żal za grzech tj. absolucja

CHARAKTER INWIKATYWNY czyli taki który jest ukierunkowany na konkretną rzeczywistość. Wskazuje on na niego w sposób jasny i czytelny w danej, konkretnej kulturze.

CHRISTUS ECCLESIAR SUAE SEMPER ADEST – łac. Chrystus jest zawsze obecny dla swego Kościoła

COMUNIO (łac. jedność) wspólnota.

DE MUSICA SARCA encyklika czcigodnego Sł.B. Piusa XII wydana 25 grudnia 1955

DIAKON (łac. diakonos – sługa). Urząd służebny w Kościele, nadawany przez święcenia pierwszego stopnia obok >prezbiteriatu i >episkopatu. Jest on duchownym. W NT byli pomocnikami apostołów. Mogą udzielać chrztu, Komunii Św., sakramentu chorych, kierować nabożeństwami, asystować przy udzielaniu sakramentu małżeństwa, błogosławić sakramentalia, nauczać religii, głosić słowo Boże czy przewodzić ceremonii pogrzebowej.

DIDACHE (gr. nauka) Nauka dwunastu apostołów. Zbiór nakazów moralnych, modlitw, przepisów liturgicznych i porządkowych pochodzący z II wieku.

ECCLESIA ORANS łac. kościół modlący się. On najlepiej wyraża prawdziwy obraz Kościoła.

ECCLESIA SEMPER REFORMANDA łac. Kościół stale oczyszczający się/wymagający odnowy

EPIKLEZA (gr. epiklesis -przywołanie, przyzywanie) cechuje się nurtem wstępującym, będąca modlitwą do Boga Ojca o zesłanie Ducha Świętego na dary ofiarne składane podczas Mszy Świętej, aby je przemienił w Ciało i Krew Chrystusa oraz na zgromadzonych wiernych, aby ich zjednoczył i uświęcił. Pojawia się przed konsekracją. Prosimy Cię Boże, ześlij Twojego Ducha na te dary, aby stały się Ciałem i Krwią…

FUNKCJA WŁASNA niezastępowana czynność liturgiczna do której potrzebna jest łaska Boża otrzymywana podczas sakramentu święceń. np. Akolita nie może pełnić funkcji prezbitera.

FUNKCJA ZASTĘPCZA jest wykonywana przez osobę kompetentną do danej czynności (umiejętność wykonania go) liturgicznej, w zastępstwie osoby ustanowionej na stałe do danej służby (np. Akolicie zamieniani na ministrantów, lektorzy na lektorów munus)

FUNKCJE LITURGICZNE dzielące się na własne oraz zastępcze w Kościele formy służby na rzecz Ludu Bożego. Różnica między munus (funkcją) a ministerium (posługą) polega na stałości pełnionej służby w zgromadzeniu.

HODIE NATUS ET CHRISTUS łac. Dziś narodził się Chrystus.

INKULTURACJA przekształcenie wartości kulturowych jakiejś społeczności w wartości chrześcijańskie, dostosowanie metod katechizacji i rytuału do specyfiki lokalnej kultury; akomodacja np. Choinka pogańska zaadoptowana została jako symbol drzewa z rajskiego ogrodu,

KAPŁAN jedynym i najwyższym jest Jezus Chrystus. Przez sakrament chrztu każdy wierny staje się kapłanem Ludu Bożego (kapłaństwo powszechne/chrzcielne) przez specjalny udział w kapłaństwie Chrystusa. Przez sakrament święceń ochrzczony może mieć udział w godniejszym kapłaństwie hierarchicznym (służebnym), które dzieli się na trzy stopnie (episkopat, prezbiteriat i diakonat) wiąże się to z różnym zakresem działania i posługi. Ten sakrament święte nikomu się nie należy! To Kościół go daje ze swej woli.

KATABASIS nurt zstępujący, zwany katabatycznym, uświęca Lud Boży. Człowiek otrzymuje łaskę od Boga, czyli uświęcenie. Dokonuje się podczas każdej sprawowanej liturgii. Inaczej zwany nurtem soteriologicznym – zbawczym nurtem uświęcenia (ujawniający się głównie w głoszeniu słowa, w sakramentach i sakramentaliach) Jest on przed nurtem anabatycznym bo to Bóg pierwszy wychodzi z inicjatywą do człowieka. Potem dopiero człowiek mu odpowiada. (por.1 J 4,10.19)

KRZYŻ związany jest z ołtarzem i to jest oczywistość, że okadza się krzyż. Nie może być liturgii bez umieszczonego w inni chrystocentrycznej znaku zbawienia które się urzeczywistnia podczas liturgii. To z tajemnicy krzyża (z wydarzenia misterium) wynika Liturgia.

LEKTORAT (łac. lector – czytelnik, deklamator). Przed SW II drugie tzw. Święcenia niższe, które dawało klerykowi godność (urząd) czytania Pisma Świętego (lekcji). I święcenia pokarmów. Obecnie obok >akolitatu posługa, do której kleryk bądź wierny świecki mężczyzna zostaje wprowadzony w tzw. Obrzędzie stanowienia, którego zadaniem jest czytanie Pisma i dbanie o lekcjonarze i komentarze do mszy., także gdy nie ma diakona modlitwy wiernych, gdy nie ma psałterzy to psalmu.. Tą funkcję często pełnią ministranci po kursie lektorskim, który nie jest jednak ustanowieniem lektoratu na stałe.

LEX ORANDE LEX CREDENDI łac. prawo modlitwy prawem wiary, Kościół modli się tak jak wierz y i wierzy tak jak się modli.

LITURGIA (gr. leos – lud, ergon – działanie) jest kultem publicznym, jaki Chrystus Głowa Kościoła oddaje Ojcu Niebieskiemu i jaki wspólnota wierzących oddaje swemu Założycielowi i przez Niego Ojcu (Pius XII: enc. Mediator Dei et hominum 20 XI 1947).
Prawnie: czynność ceremonialna
Teologicznie: Liturgia to misterium Chrystusa i Kościoła Odo Casel OP (1886-1948)
W Piśmie Świętym mamy liczne słowa o Dziele jakie wypełnił Chrystus raz na zawsze (Jego Wcielenie, życie, śmierć i zmartwychwstanie) urzeczywistniane w czynnościach liturgicznych. (np. J 4,34). Liturgia, to nie tylko kult, lecz święta wymiana (>Admirabile Commercium
Według Konstytucji o liturgii (Sacrosanctum Concilium), wydanej 04 XII 1963 roku Liturgia jest:
1. Działaniem Trój-osobowego Boga w obecnym okresie historii zbawienia (KL 5)
2. Wykonywaniem urzędu kapłańskiej posługi Jezusa Chrystusa (KL 6)
3. Działaniem wspólnoty Kościoła (KL 7)
4. Zapoczątkowaniem liturgii niebiańskiej i uczestnictwem w niej (KL 8)
5. Szczytem, do którego zmierza działalność Kościoła, i zarazem jest źródłem, z którego wypływa cała jego moc (KL 10)
Konkretniej o liturgii w KL w punkcie>SACROSANCTUM CONCILIUM oraz w samej konstytucji

MEDIATOR DEI ET HOMINUM encyklika czcigodnego Sł.B. Piusa XII (Pośrednik między Bogiem a ludźmi) wydana 20.11.1947 roku. O liturgii papież napisał, że jest ona kultem publicznym, jaki Chrystus Głowa Kościoła oddaje Ojcu Niebieskiemu i jaki wspólnota wierzących oddaje swemu Założycielowi i przez Niego Ojcu.
Inne tłumaczenie:
Liturgia święta (…) stanowi cześć publiczną, którą Zbawiciel nasz, Głowa Kościoła, żywi dla Ojca niebieskiego, którą społeczność wiernych oddaje Założycielowi swemu, a przezeń Ojcu niebieskiemu. W ten sposób kapłaństwo Chrystusa trwa niewzruszone przez wieki, bo liturgia to wykonywanie czynności kapłańskiej.

MINISTRANT (łac. ministrae – usługiwać). chłopięta i młodzieńcy (także dorośli panowie) którzy pełnią różne funkcje podczas zgromadzenia liturgicznego. Ustanowiony obrzędem błogosławieństwa (beneditio) lub jednorazowego upoważnienia (deputatio)

MISTAGOGIA posługiwanie się znakiem

MISTERIUM (chrześcijańskie), inaczej tajemnica, jest nią wydarzenie zbawcze dokonane w czasie przez Jezusa Chrystusa, inaczej zwane dziełem zbawczym jest przedmiotem jedynym celebracji. Festum Christum nostrum est (naszym wydarzeniem jest tylko Chrystus. Jest to także zamysł, plan, ukryty od wieków w Bogu, w czasie przez Niego i objawianym człowiekowi. (Chrystus jest pełnią objawienia)

MYSTERIUM FIDEI łac. Tajemnica wiary (3 września 1965) encyklika bł. Pawła VI o Eucharystii.

NIMB KRZYŻOWY krzyż umieszczony na aureoli zarezerwowanej tylko dla Chrystusa, przedstawianego w ikonografii i sztuce sakralnej.

OGÓLNE WPROWADZENIE DO MSZAŁU RZYMSKIEGO wydany w 2002, wprowadzony w życie 25 lutego 2004. Podst. dokument mówiący o przepisach liturgicznych.

Papież odrzucił w tej encyklice twierdzenia utożsamiające liturgię jako zewnętrzne (dost. dla zmysłów) i traktowanie jej jako systemu praw i przepisów, przez którą władza Kościoła ustala sposób sprawowania czynności kultu.

PREFACJA (łac. praefatio – przedmowa). Hymn pochwalny i początkowa część modlitwy eucharystycznej. Różne co do okresu kościelnego. Kończy aklamacja pochwalna na cześć św. Trójcy (Święty, Święty, Święty)

PREZBITER duchowny ustanowiony sakramentem święceń mający władze sprawowania Eucharystii. Posługuje in persona Christi jako zastępca "przedłużenie rąk" biskupa. Wymownym znakiem jest znak nałożenia rak podczas święceń kapłańskich.

RUBRICORUM INSTRUCTUM list motu proprio wydany 25 lipca 1960 roku przez św. Jana XXIII (1958-1963) ogłaszające nowy kodeks rubryk Mszy świętej oraz modlitwy liturgii godzin.

RYT (łac. ritus – święty zwyczaj, obrzęd). Powtarzane czynności i ustalony sposób zachowania się nie tylko w sferze religijnej. W świeckim życiu mamy obrzędy przywitania, proszenia dam do tańca, jedzenia. Podobnie w religijnym życiu oznacza konkretne formy sprawowania Służby Bożej znane wiernym i przestrzegane w konkretnych czasach. Są to także gesty, znaki, czynności liturgiczne. W Kościele Rzymskim mamy jeden ryt w dwóch formach ZFRR oraz NFRR, a ogólnie w Kościele powszechnym kilka.

SACREDOTALIS MUNERIS łac. Kapłańska funkcja. Jest także zwana funkcją pasterską która wykonuje potrójny urząd posługi: prorocki, kapłański i królewski. W tym całym potrójnym urzędzie uczestniczy cały Kościół i każdy chrześcijanin, przez posługę biskupów i prezbiterów.

SACROSANCTUM CONCILIUM konstytucja Soboru Watykańskiego II o Liturgii świętej, wydana dnia 04 XII 1963 (400 rocznica zakończenia Soboru Trydenckiego – 4 XII 1563), obecnie podstawowa wykładnia na temat liturgii Kościoła. Pierwszy w dziejach Kościoła dokument Sobory powszechnego, zawierający całościową teologiczną wizję liturgii i jej miejsca w zbawczym posłannictwie Kościoła. Często powołuje się na Sobór Trydencki mówiąc że ten sam Chrystus obecnie ofiaruje się przez posługę kapłanów, jak kiedyś w swoim czasie na krzyżu.
Zgodnie z konstytucją liturgia jest:
1. Jest kontynuacją historii Zbawienia
a) czas profetyczny (etap zapowiedzi – Stary Testament)
b) czas Chrystusa (spełnienie zapowiedzi)
c) czas Kościoła (celebracja Dzieła Zbawienia)
2. Jest uobecnieniem tajemnicy paschalnej Chrystusa.
*Apostołowie zebrani na łamaniu chleba przyjęli znaki i symbole z Ostatniej Wieczerzy w której brali udział. Czynią to bo nakazał im to Chrystus.
*Dziś dzieje się to samo co 2000 lat temu.

3. Jest obecnością Chrystusa
*Pod postacią Chleba i wina. Dary przemienione mocą Ducha Świętego w Ciało i Krew Chrystusa.
*W zgromadzeniu Chrystusa – Kościele
*W osobie szafarza (in persona Christi)
*W swym słowie – Pismo Święte.

4. Wykonywanie kapłańskiego urzędu Chrystusa
*Jezus jest jedynym Najwyższym Kapłanem i w tym kapłaństwie dał udział człowiekowi – poprzez sakrament święceń kapłańskich.
*Jedyne wydarzenie w historii które nie przemija.

5. Zapoczątkowanie niebiańskiej liturgii

SAKRAMENT (łac. Sacramentum – zastaw, tajemnica, świętość, w imperium rzymskim – przysięga na sztandar.) to widzialny znak w Kościele Chrystusa, który wskazuje na niewidzialną łaskę i ją sprawia. Znak wskazuje na rodzaj łaski, której udziela sakrament. Jest ich 7 (małżeństwo, kapłaństwo,spowiedź, Eucharystia, namaszczenie chorych, bierzmowanie, chrzest). Sakrament udziela skutków niezależnie od stanu szafarza (lex opere operatio). Sakramentem jest także człowieczeństwo Chrystusa (widzialny znak niewidzialnej łaski), podobnie jak Kościół. Gdyby kogoś chrzcił Judasz Iskariota, wówczas ten sakrament był by ważny, pod warunkiem jej celebracji z intencją Kościoła, mocą Chrystusa i Jego Ducha

SEMIOLOGIA nauka o znakach.

SOBÓR TRYDENCKI 19 sobór powszechny, odbywał się w latach 1545-1552 oraz 1562-4.12.1563. Najdłużej trwający sobór. Służył odnowie i obronie Kościoła przed pseudo-reformacją. Umocnił dyscyplinę wew. Kościoła, władze papieską, zainicjował chwalebną kontrreformacją która wydała liczne owoce.

SOBÓR WATYKAŃSKI I (1869-1870) 20 sobór powszechny. Przerwany przez wkroczenie wojsk włoskich do Rzymu. Przyjęto doktrynę o nieomylności papieża w sprawach wiary i moralności. W konst. De fide catholica potępiony został panteizm, materializm i racjonalizm

SOBÓR WATYKAŃSKI II (22.10.1962-12.1965) zwołany przez św. Jana XXIII zakończony przez bł. Pawła VI. Był 21 soborem powszechnym. Celem była reforma liturgii oraz otwarcie się Kościoła na problemy współczesności (aggiornamento) Owoc to 16 dokumentów. Co do liturgii, Sobór postanowił przyznać ważne uprawnienia w dziedzinie liturgii biskupowi diecezjalnemu oraz krajowym lub regionalnym konferencjom episkopatu (to początek epoki różności w jedności) i decentralizacja uprawnień,.

SUBDIAKON – (łac. sub – pod, gr. diakonos – sługa) Do SW II pierwsze święcenia wyższe, upoważniając do asysty przy Mszy Św. I czytania lekcji. Byli zobowiązani do odmawiania liturgii godzin oraz celibatu.

UOBECNIENIE utrwalenie Ofiary zbawczej dokonanej przez Chrystusa w znakach.

ZNAK ARCHETYPICZNY wyjątkowy, taki, który we wszystkich kulturach oznacza to samo np. dym wszędzie będzie znakiem ognia.

ZNAK rzecz lub czynność, która podpada pod zmysły ale z chwilą gdy zostanie poznana kieruje myśl do innej rzeczywistości, która w danej chwili nie jest dostępna dla poznania bezpośrednio. Musi być doświadczalny przez zmysły i mieć charakter inwikatywny, czyli wskazujący chleb wino i inne znaki ustalone, wyrażające konkrety, to co wcześniej było powiedziane uobecnia się w znakach. Widzialne znaki, jakimi posługuje się święta liturgia na oznaczenia niewidzialnych rzeczywistości Bożych, zostały wybrane przez Chrystusa lub przez Kościół (SW II, KL, 33). Istnieje podział znaków na:
a) naturalne (archetypiczne, pierwotne) np. Polanie wodą ciała oznacza obmycie, widok dymu oznacza pożar. Te znaki są rozpoznawalne w każdej kulturze!
b) umowne np wstawanie, siedzenie, także język, bo dana grupa ludzi umówiła się, że dane zestawienie głosek i dźwięków będzie oznaczało konkretną rzecz. Te znaki trzeba poznać i zrozumień i nie są poznawalne w każdej kulturze.
Są znaki z których nie zrezygnujemy w liturgii np. Chleb i wino.
Chrystus jest obecny dzięki Duchowi Świętemu.
W postaciach Eucharystycznych Chrystus jest obecny par excelence, czyli w pełni. On jest obecny tak długo jak trwa substancja znaku.
Poza liturgią znaki te same używane podczas liturgii mają inne znaczenie. (np. Krzyż, Pismo Święte, sam ksiądz)
Trzy aspekty uzasadnienia znaku w liturgii:
a) antropologiczne. Znak wynika z natury człowieka. Jest on bowiem duchem jak i ciałem. Ludzie błędnie pojmują człowieka, dlatego powstają komuniści i naziści. Chrześcijaństwo dało pojęcie człowieka jako dziecka Bożego – to jest fenomen. Człowiekowi daje się to co jest konieczne do Jego zbawienia. Natura ma swój język, którym jest matematyka (harmonia), gdy będziemy za tą harmonią szli, wtedy doprowadzimy człowieka do Boga. Są to tzw. "złote zasady" cieszące i harmonizujące człowieka, np. Każdy powie że złoto jest piękne a że błoto okropne. Dlatego dajemy złoto do Kościołów błoto zostawiamy na zewnątrz. Istnieją jednak pułapki w formie upodobań, czyli schlebianie gustom. Tu potrzeba obiektywnego spojrzenia, a nie egoizm zważający na to jak o mnie pomyślą ludzie.
b) socjologiczny. My się inaczej nie porozumiemy jak tylko przez znaki w jakiejkolwiek formule. Znaki nas jednoczą. Znaki mają wymiar wspólnotowy, one nie są nasze. Należy patrzeć w jakim rycie odprawiana jest liturgia. W jakim się uczestniczy w takim się czyni dając wyraz jedności. Znak musi czynić z nas wspólnotę.
c) teologiczne. Czy nie jest nadużycie mówić, że w znaku jest Bóg? Bóg zechciał przez Wcielenie być obecnym w materii. Wszystkie znaki mają wymiar Chrystologiczny. Wszystko w liturgii jest znakiem

ZNAKI OBECNOŚCI CHRYSTUSA podczas Liturgii mają miejsce w:
1. Ludzie Bożym zgromadzonym w imię Jezusa
2. Osobie szafarza (księdza) który działa in persona Christi
3. W swoim Słowie które od Boga pochodzi (słowo proklamowane)
4. W sposób substancjalny i trwały pod postaciami Eucharystycznymi
Szerzej szczególne znaki obecności opisane zostały w punkcie 27 OWMR
Obecność Chrystusa podczas Liturgii ma swoją hierarchię: Chrystus jest obecny (w kapłanie, słowie, kazaniu śpiewie), szczególnie obecny (w czynnościach liturgicznych) i zwłaszcza (maxime) (w sakramentach, zwłaszcza sakramencie ołtarza)